هنر سنتی داد و ستد پایاپای، که قرنها یکی از شیوههای اصلی مبادله کالا در جهان بوده است، اکنون در پی فشارها و تحریمهای گسترده غرب علیه ایران و برخی کشورها دوباره جان گرفته است. هر چند ماه یکبار، محمولهای از قطعات خودرو در شهری صنعتی واقع بر ساحل رودخانه یانگتسه چین از خط تولید خارج میشود. این قطعات شامل موتور و شاسی، ابتدا به کارخانه دیگری منتقل میشود تا به صورت نیمهمونتاژ در قالب خودروهای موسوم به «کی.دی» آماده شوند. سپس این محصولات در کانتینرها بارگیری شده و به مقصد ایران ارسال میشود. نکته مهم اینجاست که این خودروهای نیمهساخته در ازای پول نقد فروخته نمیشوند، بلکه در برابر محمولههایی از مس و روی ایران مبادله میشوند که مستقیماً به زنجیره تأمین صنعت عظیم فلزات چین وارد میشود.
بنا به گزارشی از بلومبرگ گفته میشود این مبادله توسط شماری از شرکتهای بزرگ استان آنهوی انجام میشود که از جمله آنها میتوان به شرکت خودروسازی چری، بزرگترین صادرکننده خودروی چین و یازدهمین خودروساز بزرگ جهان، و همچنین گروه صنایع فلزات رنگی تونگلینگ، یکی از برجستهترین تولیدکنندگان فلز در چین، اشاره کرد. چری، که ماه گذشته عرضه اولیه سهام خود را در هنگکنگ انجام داده و ۱.۲ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است، بخشی کلیدی از این شبکه مبادلاتی محسوب میشود که در آن خودرو در برابر فلزات و حتی محصولاتی مانند بادام هندی معاوضه میشود تا مشکلات ناشی از پرداخت نقدی تحت تحریمها برطرف شود.
بر اساس اطلاعات موجود، چری مستقیماً با ایران وارد داد و ستد پایاپای نمیشود، بلکه قطعات و فناوری را به شرکتی دیگر در آنهوی میفروشد. این شرکت آنها را به صورت نیمهمونتاژ به ایران ارسال میکند و پس از مونتاژ نهایی در ایران، تحت برند «مدیران خودرو» عرضه میشوند. از منظر حقوقی، تحریمهای آمریکا و اروپا عمدتاً شامل اشخاص و شرکتهای همان کشورها و طرفهایی است که از ارزهای آنها برای مبادله استفاده کنند، بنابراین شرکتهای چینی میتوانند مشروط بر آنکه از ریال یا یوان استفاده شود با ایران معامله کنند و در این شرایط تجارت با ایران طبق قوانین چین همچنان مجاز است.
چری از زمان تأسیس در سال ۱۹۹۷، به یکی از نمونههای موفق اجرای سیاست خارجی اقتصادی چین تحت ابتکار «کمربند و جاده» تبدیل شده است و حضور فعالی در بازارهای ایران، کوبا، روسیه و دیگر کشورها داشته است. استان آنهوی، محل استقرار این شرکت، در نیمه نخست سال ۲۰۲۵ بزرگترین تولیدکننده خودرو در چین شده و شهر ووهو، محل دفتر مرکزی چری، عنوان «دیترویت چین» را از آن خود کرده است. چری اعلام کرده است که تا پایان ۲۰۲۴ فعالیتش در ایران و کوبا را متوقف کرده و قصد دارد تا ۲۰۲۷ حجم تجارت خود با روسیه را به سطح بسیار ناچیز برساند.
این شرکت تأکید کرده که مشاور حقوقی بینالمللیاش، هوگان لاولز، فعالیتهایش را غیرمغایر با تحریمهای اولیه آمریکا و با خطر بسیار محدود از نظر تحریم ثانویه ارزیابی کرده است. با این حال، هیچ بانک غربی رهبری عرضه اولیه سهام چری را برعهده نداشت. گفته میشود جیپی مورگان، که ابتدا برای مشارکت در این فرآیند انتخاب شده بود، به دلیل نگرانی درباره افشای جزئیات فعالیت این شرکت در کشورهای تحت تحریم، پیش از امضای توافق رسمی کنارهگیری کرد.
وزارت خارجه چین در واکنش اعلام کرد که از جزئیات این تجارت اطلاعی ندارد، اما به اصول کلی خود مبنی بر مخالفت با تحریمهای یکجانبه غیرقانونی و حمایت از همکاری مشروع کشورها با ایران در چارچوب قوانین بینالمللی پایبند است.
چری نخستین بار در سال ۲۰۰۴ به بازار ایران وارد شد و با همکاری شریک محلی خود شرکت «مدیران خودرو» را ایجاد کرد که در ادامه به یکی از محبوبترین برندهای خارجی در ایران بدل شد. تاریخچه رشد سریع چری به اوایل دهه ۲۰۰۰ بازمیگردد، زمانی که یین تونگیو، مدیر عامل وقت، با خرید یک کارخانه مونتاژ در اسپانیا و یک کارخانه موتور در بریتانیا و انتقال آنها به ووهو، توانست اولین محصول خود را در ۱۹۹۹ تولید کند. از سال ۲۰۰۱ صادرات به مهمترین نقطه قوت چری تبدیل شد و این شرکت با عرضه خودروهای ارزانقیمت به بازارهای جهانی، جایگاه نخست را در صادرات خودروهای سواری برند چینی حفظ کرد.
روابط تجاری پایاپای با ایران حدود شش تا هفت سال پیش، همزمان با تشدید تحریمهای آمریکا در دوره ریاستجمهوری ترامپ و خروج وی از توافق هستهای، آغاز شد. این تحریمها عملاً توانایی ایران برای پرداخت هزینه کالاها در بازار جهانی را به شدت کاهش داد. بر اساس اسناد مالی داخلی چری در سال ۲۰۱۷، شرکت مدیران خودرو بدهی معادل ۲.۲ میلیارد یوان به چری داشت که بزرگترین بدهی ثبتشده این شرکت محسوب میشد.
با وجود قانونی بودن تجارت با ایران در قوانین چین، محدودیتها باعث شد بسیاری از شرکتهای بزرگ دولتی چین روابط مستقیم خود با ایران را کاهش دهند و تجارت از طریق لایههای چندگانه شرکتهای واسطه انجام شود. در این میان، گروه تونگلینگ با دسترسی به منابع غنی فلزات ایران، جایگاه مهمی در این مبادله پیدا کرد و توافق بر فروش سالانه تا ۹۰ هزار خودرو شکل گرفت. فلزات عمدتاً به صورت سنگ مس و روی خام یا کنسانتره به چین منتقل میشد و تونگلینگ آنها را میان شرکتهای داخلی پخش میکرد.
هرچند حجم مالی این مبادله نسبت به مجموع صادرات چین به ایران کوچکتر و در حد صدها میلیون دلار است، اما بهخوبی نشاندهنده احیای تجارت پایاپای در پی موج پیاپی تحریمهای غرب است. نمونههای مشابهی در دیگر نقاط جهان نیز به چشم میخورد؛ سریلانکا چای را در برابر نفت ایران معاوضه کرده است، چین برای دریافت پسته از ایران قطعات خودرو ارسال کرده و پس از سال ۲۰۲۲ معاملات پایاپای با روسیه نیز رشد زیادی داشته است.
برای چری، این نوع مبادلات با کشورهای تحت تحریم، هنگام آمادهسازی برای عرضه اولیه سهام، مشکلاتی ایجاد کرد. در نهایت، تنها پنج درصد از سهام این شرکت در بازار عرضه شد و بزرگترین خریدار، یک نهاد سرمایهگذاری دولتی چین بود که حدود یک هفتم از کل سهام عرضهشده را به دست آورد.
نظر شما چیست؟